Kawalerowie, dama i Turek. Majolika z Montelupo ze zbiorów Fundacji Teresy Sahakian

komisarze: Katarzyna Połujan, dr Anna Szkurłat
komisarz organizacyjny: Anna Małecka


Prezentowane na wystawie 32 talerze majolikowe z przedstawieniami figuralnymi w późnym stylu istoriato z Montelupo we Włoszech stanowią część pierwotnego zbioru Teresy Sahakian, w skład którego wchodziły także talerze dekorowane wzorami geometrycznymi, wyprodukowane w tym ośrodku wytwarzania majoliki w ostatniej ćwierci XVI w.

Tak duży jednorodny zespół majoliki z Montelupo jest unikatowy w porównaniu ze znanymi kolekcjami europejskimi, również muzealnymi.

Montelupo to jeden z najbardziej znanych ośrodków ceramicznych we Włoszech, położony ok. 20 km na południowy zachód od Florencji, w którym wyroby z majoliki, głównie z motywami roślinnymi i geometrycznymi, zaczęto produkować już w drugiej połowie XIII w. Na początku XVI w. jako elementy zdobnicze wprowadzono bardziej rozbudowane ornamenty groteski i arabeski oraz detale uzbrojenia, a nieco później – włączono także style: istoriato, graffito oraz compendario.

Pod koniec XVI w. ceramicy z Montelupo przekształcili styl istoriato (zwany późnym istoriato lub pittura caricata), upraszczając motywy i przedstawienia figuralne, utrzymane w tonacji ograniczonej do żółci, pomarańczy / ugru, błękitu, zieleni i bieli.

Zdobiono w ten sposób przede wszystkim talerze i półmiski, pełniące funkcje czysto dekoracyjne. Bardzo popularne stały się arlecchicini – groteskowe przestawienia postaci z komedii dell’arte. Ukazywano także żołnierzy na koniach, sporadycznie – osoby duchowne
i kobiety, na tle symbolicznie zarysowanego krajobrazu, niekiedy wzbogaconego elementami architektury. Sceny te prezentowano na jednorodnym żółtym tle, które wypełniało trzy czwarte, a sporadycznie – niemal całą powierzchnię talerza. Ograniczał je niewielki pas nieba u góry, a u dołu – pas zieleni i wyboista droga (z zaznaczonymi licznymi kamieniami tworzącymi niejako wzór dekoracyjny). Dopełnieniem symbolicznego pejzażu były schematycznie zarysowane niebieskie góry.

Talerze zdobione w schyłkowym stylu istoriato ze zbiorów Fundacji Teresy Sahakian wykonano w pierwszej tercji XVII w. Ich zróżnicowany poziom artystyczny, wielkość i dekoracja spodniej strony świadczą o pochodzeniu z kilku różnych warsztatów ceramicznych.

Dekoracja talerzy uwzględnia kilka grup tematycznych: sceny militarne, sceny rodzajowe oraz przedstawiające zabawę i komedię dell’arte. Do pierwszej należą przedstawienia chorążych; halabardników, doboszy, żołnierzy na koniach oraz sceny pojedynku. Z codziennym życiem związane są m.in. postaci rolników, osoby grające w piłkę oraz kobiety z różnymi atrybutami.

W zespole talerzy wyróżnia się jeden zdobiony wyobrażeniem Turka jadącego konno.

Wystawę, która nie ma określonej daty zakończenia (prezentowana będzie co najmniej przez pół roku), można oglądać na wystawie kobierców wschodnich z kolekcji Fundacji Teresy Sahakian.