Konserwacja obrazów Jana Matejki – „Rejtan. Upadek Polski” i „Batory pod Pskowem”
Konserwacja obrazów Jana Matejki
Rejtan. Upadek Polski i Batory pod Pskowem
Dzięki Programowi Rewitalizacji Obiektów i Konserwacji Kolekcji Muzeów i Rezydencji Królewskich Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego kolejne dwa wielkoformatowe obrazy Jana Matejki Rejtan. Upadek Polski i Batory pod Pskowem możemy podziwiać po trudnych i złożonych pracach konserwatorskich
Pierwszy z nich, Rejtan, został namalowany przez Matejkę w 1866 roku. W następnym roku płótno nagrodzono na paryskiej wystawie medalem I klasy. Obraz, który nabył cesarz Franciszka Józef I, został odkupiony w 1920 r. przez polski rząd i przekazany do Państwowych Zbiorów Sztuki w Warszawie. Od 1931 r. dzieło było eksponowane na Zamku Królewskim w Warszawie.
W pierwszych dniach września 1939 r. obydwa obrazy zostały wywiezione do Ołyki na Ukrainie, do rezydencji Radziwiłłów. Po wkroczeniu Rosjan, obrazy „zaaresztowano” i przetrwały tylko dlatego, że zostały złożone na wiele części, warstwą malarską do środka. Po przejęciu płócien przez Niemców, nawinięto je na wałki i ewakuowano do miejscowości Hein na Śląsku. Odnalezione przez prof. Stanisława Lorentza, rewindykowane, zastały poddane konserwacji przez warszawskie Pracownie Konserwacji Zabytków.
Obraz Batory pod Pskowem został ukończony w 1872 r. Po dwóch latach został wystawiony w Paryżu i kupiony przez hrabiego Tyszkiewicza do Czerwonego Dworu na Kowieńszczyźnie. W 1918 r. dzieło zostało zakupione dla Zamku Królewskiego w Warszawie. Od 1931 roku losy obu obrazów są wspólne. Wojenne przeżycia obrazów mają swoje konsekwencje w ich stanie zachowania. Złożenie płócien spowodowało poważne uszkodzenie wszystkich warstw technologicznych. Obrazy były brudne, a gruba warstwa werniksów – silnie pożółkła. W PKZ-ach przeprowadzono pełną konserwację z dublażem na masę woskowo-żywiczną.
Po ponad pół wieku dzieła doczekały się następnej konserwacji.
Od maja do końca 2013 roku grupa konserwatorów z firmy Monument Service i Croaton prowadziła prace konserwatorskie przy obrazach. Jednocześnie pracowano nad rewitalizacją Pokoi Królewiczowskich – miejsca ekspozycji płócien.
Podczas konserwacji usunięto pożółkłe werniksy, liczne zmienione i osłabione kity, założone w miejscach załamań obrazów i inne zmienione interwencje konserwatorskie. Zahamowano postępujące procesy destrukcji. Wymieniono i skorygowano dublaże. Oczyszczono warstwy malarskie i uzupełniono ubytki warstw technologicznych. Spaczone i niesprawne drewniane blejtramy zastąpiono bezpieczniejszymi, zapewniającymi stałe, równomierne napięcie płótna – krosnami samo naprężającymi.
W końcowej fazie prace były prowadzone na ekspozycji.Dano szansę zwiedzającym na podglądanie konserwatorów przy retuszowaniu, scaleniu kolorystycznym i werniksowaniu obrazów.
Jednocześnie wykonano pełną konserwację złoconych ram, których odbiór estetyczny nie był zadowalający. Poprzez frezowanie od tyłu ramy Batorego pod Pskowem udało się obniżyć jej masę. Zastosowana nowa estetyka złoceń oraz pokrycie tarcz heraldycznych laserunkową polichromią pozwoliły uzyskać harmonię pomiędzy oryginalną, odzyskaną kolorystyką obrazów a masywną ramą.
Dzięki przeprowadzonej konserwacji przywrócono obrazom walory artystyczne, estetyczne oraz techniczne. Cel prac konserwatorskich został osiągnięty. Wszystkie te działania zostały przeprowadzone zgodnie z zatwierdzonym programem prac konserwatorskich oraz z przyjętym harmonogramem rzeczowo-finansowym.
Dodatkowe wartości artystyczne eksponowanych dzieł w Pokojach Królewiczowskich możemy podziwiać dzięki zaprojektowaniu i wykonaniu nowego oświetlenia przez firmę „Govenlock”. W ramach ministerialnego Programu Rewitalizacji Obiektów i Konserwacji Kolekcji Muzeów i Rezydencji Królewskich Zamek Królewski w Warszawie otrzymał dotację od Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w wysokości 945, 36 tys. zł.
Wkład własny Zamku wyniósł 204,87 tys. zł.
W sumie wydano 1 145,36 tys. zł, w tym: konserwacja obrazu Rejtan. Upadek Polski” kosztowała 405 658 zł ( konserwacja obrazu - 357 782zł i ramy – 24 841zł, krosna – 23 035zł);
Konserwacja obrazu” Batory pod Pskowem” kosztowała 505 337 zł (konserwacja obrazu –395 848zł i ramy – 81 298zł, krosna – 28 191zł).
Realizacja oświetlenia kosztowała – 154 596 zł
Zakup tkanin na ściany – 75 767zł
Zakup rolet konserwatorskich – 6 870zł
Opracowanie – na podst. tekstu Marii Szczypek, zastępcy głównego konserwatora Zamku Królewskiego w Warszawie